معارف اسلامی و حقوق خانواده

مقدمه

نظام خانواده، نهادی اساسی و محوری در جامعه بوده و به‌عنوان هسته اولیه دیگر نهادهای اجتماعی به شمار می‌رود. روابط اعضای خانواده در درجه نخست از پیوند عاطفی و خونی نشأت گرفته و در درجه دوم هر یک از اعضای خانواده نقشی دارند که این نقش‌ها پدیدآورنده روابطی هستند که تکالیف و حقوق خاصی را ایجاد نموده، روابط حقوقی را میان اعضای خانواده پدید می‌آورد. اشخاص تربیت‌یافته در این نظام بی‌بدیل به میزان رشد و شکوفایی‌شان در واحدهای اجتماعی و بزرگ انسانی تأثیرگذار بوده و نقش ایفا می‌نمایند، لذا شناخت و اجرای قوانین حقوقی در خانواده، نه‌تنها حافظ نظم خانواده است، بلکه موجبات استواری و پیشرفت جامعه را فراهم می‌سازد.

از سویی شناخت مسائل مربوط به خانواده و قضاوت درباره احکام و حقوق آنان، بدون شناخت و توجه به موقعیت و جایگاه نهاد خانواده در سیستم قانون‌گذاری دینی امری ناصواب است و سخن گفتن از حقوق فردی و اجتماعی اشخاص بدون عنایت به نقش و موقعیت خانواده در متون و منابع دینی امری ناشدنی است. دانشگاه امام صادق (ع) پس از ماه‌ها تلاش و کار علمی و مشورت با صاحب‌نظران دانشگاهی و قضایی جهت اهداف مذکور برنامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته معارف اسلامی و حقوق گرایش حقوق خانواده را در سال ۱۳۸۵ تهیه و پس از اجرای آن در طول سال‌های اخیر بر اساس تجارب به‌دست‌آمده، اقدام به بازنگری برنامه درسی رشته نموده است.

ضرورت و اهمیت رشته

خانواده مقدس‌ترین نهاد در اسلام است، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل دهم، خانواده را واحد بنیادین جامعه و مرکز اصلی رشد و تعالی انسان عنوان کرده است که لزوم آشنایی عمیق و دقیق با مباحث مربوط به این حوزه و تحولات آن و ارائه راهکارهایی برای مواجهه با مسائل جدید و بازنگری در راهکارهایی که پاسخگوی نیازها و مسائل امروز خانواده نیستند را دوچندان می‌نماید.

از سوی دیگر نیاز روزافزون دانشگاه‌ها به نیروهای مجرب و آشنا به حقوق خانواده و علوم وابسته و نیز ضرورت تقویت دانش فنی حقوقدانانی که در مسند قضا و یا در سمت‌های مشاور با مسائل عملی مقررات و ضوابط قانونی سروکار دارند و همچنین گسترش آموزش حقوق با توجه به نیازهای کشور و اهداف برنامه توسعه فرهنگی و آشنا ساختن محافل بین‌المللی با نظام حقوقی ایران ازجمله محورهایی است که اهمیت و ضرورت آموزش رشته حقوق خانواده را نمایان می‌سازد.

همچنین با توجه به راهبردهای ابلاغی مقام معظم رهبری (دامت برکاته) به دانشگاه امام صادق (^{علیه‌السلام)}، تقویت بخش خواهران برای تأمین نیازهای نظام در عرصه زن و خانواده موردتوجه ویژه قرارگرفته است که این راهبرد، ضرورت وجود رشته‌هایی ازجمله حقوق خانواده را روشن می‌نماید.

تعریف و اهداف دوره

رشته حقوق خانواده در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق^{(علیه‌السلام)} گرایشی میان‌رشته‌ای است که با صبغه فقه امامیه و حقوق بنانهاده شده و شامل دروس فقهی، اصولی، حقوق مدنی خانواده، حقوق جزای خانواده، حقوق بین‌الملل خانواده، آیین دادرسی ویژه دعاوی خانواده و… است که نتایج آن در زمینه آموزشی، پژوهشی و اجرایی مورداستفاده قرار می‌گیرد و هدف از تشکیل آن:

تربیت پژوهشگر و کادر آموزشی در قلمرو مطالعات حقوق خانواده؛
تربیت قضات متخصص در حوزه حقوق خانواده برای ایجاد بستر مناسب برای رسیدگی‌های تخصصی در مراجع قضایی؛
تبیین، نقد و ارزیابی نظام‌های حقوقی و اسناد ملی و بین‌المللی مرتبط با خانواده؛
رصد و ارزیابی پیامدهای تحولات در حوزه سیاست‌گذاری، قوانین و مصوبات مرتبط با خانواده در کشور؛
کمک به پویایی و نوآوری فقه و حقوق خانواده متناسب با مقتضیات زمان و مکان؛
کمک به مراجع سیاست‌گذار و قانون‌گذار کشور در تبیین خط‌مشی‌ها و قوانین در حوزه خانواده.

اهداف شناختی:

گسترش و ارتقاء دانش و بینش تخصصی در مباحث فقهی حقوقی در حوزه خانواده؛
توسعه توانایی انجام تجزیه‌وتحلیل و ارزیابی مواد قانونی در حوزه حقوق خانواده؛
تبیین، نقد و ارزیابی نظام‌های حقوقی و اسناد ملی و بین‌المللی مرتبط با خانواده؛

شناسایی نقش حقوق خانواده بر مسائل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خانواده.

اهداف گرایشی:

گرایش به تلفیق مباحث فقهی- حقوقی خانواده؛
گرایش به تلفیق مباحث حقوق خانواده با دیگر گرایش‌های حقوقی؛
گرایش به تحکیم بنیان خانواده در مسائل حقوقی؛
گرایش به بومی‌سازی مباحث حقوقی خانواده با تکیه‌بر اصول اخلاقی و ارزش‌های اسلامی از طریق روش‌های علمی.

اهداف مهارتی:

توانایی ارائه خدمات امور حقوقی مربوط به خانواده؛
توانایی ارائه راه‌حل‌های قابل‌اجرا برای مقابله با مسائل حقوق خانواده؛ با کمک منابع فقهی و حقوق تطبیقی؛
تقویت روش تحقیق در علم حقوق و پیگیری تحقیقات در دکتری حقوق خانواده برای زمینه‌سازی جهت نظریه‌پردازی و تولید راهبردهای دانش‌بنیان در حوزه حقوق خانواده؛
توانایی تجزیه‌وتحلیل مشکلات و انجام اقدامات مﺆثر به‌منظور حل مسائل حقوقی پیچیده در حوزه خانواده.

نقش و توانایی فارغ‌التحصیلان

دورنمای تحصیلی: دانش‌آموختگان این رشته افزون بر تحصیل در دیگر گرایش‌های رشته حقوق، رشته فقه و مبانی حقوق و مطالعات زنان در مقطع دکتری، در صورت تأسیس مقطع دکتری حقوق خانواده در همین گرایش نیز به ادامه تحصیل بپردازند.
دورنمای شغلی: دانش‌آموختگان این رشته با آگاهی‌ها و دانشی که در زمینه فقه، اصول، حقوق خانواده و روش تحقیق کسب کرده‌اند و نیز با برخورداری از قدرت بیان منطقی اطلاعات خود به شیوه استدلالی، قادر خواهند بود به امر تحقیق و تدریس در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی پرداخته و پاسخگوی نیازهای جامعه در حوزه‌های تقنینی، اجرایی و قضایی مرتبط با خانواده باشند.

شرایط و ضوابط ورود به دوره

کسانی می‌توانند داوطلب ورود به دوره کارشناسی ارشد (ناپیوسته) شوند که دارای شرایط زیر باشند:

الف- دارا بودن گواهی‌نامه معتبر کارشناسی؛

ب- پذیرش در آزمون کارشناسی ارشد سازمان سنجش و آموزش کشور؛

ج- پذیرش در آزمون ورودی و مصاحبه علمی دانشگاه امام صادق (^{علیه السلام)}.

طول دوره

دوره کارشناسی‌ارشد ناپیوسته رشته «معارف اسلامی و حقوق - گرایش حقوق خانواده» حداقل شش نیم‌سال است و هر دانشجو موظف است ۳۲ واحد اصلی (با احتساب واحدهای پایان‌نامه)، ۱۴ واحد تکمیلی و حداکثر ۸ واحد جبرانی (به تشخیص گروه) را بگذراند.

نوع درس	تعداد واحد
جبرانی	حداکثر ۸
اصلی	۲۸
پایان‌نامه	۴
تکمیلی	۱۴
مجموع	۴۶ +حداکثر ۸ ‌‌