خانواده یک واحد کوچک اجتماعی است که با پیمان ازدواج زن و مرد آغاز می‌شود و با به دنیا آمدن فرزندان توسعه و استحکام می‌یابد. از آن‌جا که استحکام خانواده در تحکیم جامعه‌ی اسلامی تأثیر مثبتی دارد، نظام معرفتی اسلام به صورت ویژه‌ای به تحکیم و ثبات خانواده عنایت کرده و کلیه‌ی اصول حاکم بر روابط خانواده را بر این اصل مبتنی نموده است؛ لذا قانون گذار اسلامی نیز می‌بایست چنین مبنا و غایتی را در تقنین قوانین و مقررات حوزه‌ی خانواده مورد توجه قرار دهد.

برای دست‌یابی به اصول حاکم بر خانواده، از جمله اصل تحکیم خانواده، علاوه بر روش هایی که در اصول فقه مدون شده‌اند، نیازمند روش هایی هستیم که توان شناخت «نسبت‌ها» و «جهت گیری ها» را داشته باشند؛ زیرا اصل حاصل کشف ارتباط میان مجموعه ای منسجم ازگزاره های درون خرده نظام های ارزشی و حقوقی نظام معرفتی اسلام است. روش دست یابی به اصل تحکیم خانواده «اکتشاف»، با سازوکار «استقرا» در نصوص موجود در حوزه ی خانواده است. اصل تحکیم خانواده «حاکم» بر تمام اصول و فروع گزاره های حوزه ی خانواده است که به معنای نظارت «بنیادین و پایدار» آن بر گزاره های حوزه ی خانواده در نظام معرفتی اسلام می باشد؛ لذا هر سیاست گذاری، قانون گذاری، اقدام اجرایی یا قضایی در حوزه ی خانواده که با تحکیم خانواده در تزاحم قرار گیرد از منظر نظام جامع معرفتی اسلام مطرود است. هر چند از گزاره های نظام جامع معرفتی اسلام نمی توان به صراحت اتحاد یا استقلال قواعد اخلاقی و حقوقی را تعیین کرد؛ اما وجود ارتباط طولی با تقدم اخلاق بر حقوق امری ست که توسط بسیاری از صاحب نظران بدان تصریح شده است. تلاش در مهندسی ساختمان خانواده در قالب تمسک به علم حقوق آخرین حربه است. به دلیل ویژگی های خاص حوزه ی خانواده، جنس روابط حاکم بر آن و محدودیت ابزاری علم حقوق، ظرفیت آن و به طور خاص قوانین و آراء دادگاه های خانواده در تحقق اصل تحکیم خانواده محدود است.

در این پژوهش برآنیم تا به تبیین روش های دستیابی به اصول حاکم بر خانواده و به طور خاص اصل تحکیم خانواده بپردازیم. سپس مواد قانونی و در مواردی آراء دادگاه خانواده را از منظر توجه به تحقق اصل تحکیم خانواده مورد ارزیابی قرار دهیم. این تحقیق بنیادی و کاربردی بوده و با روش تحلیلی توصیفی با تکیه بر آیات، روایات، متون تفسیری و فقهی و قوانین و آراء دادگاه‌ها نگاشته شده است.

واژگان کلیدی: نظام معرفتی، نگرش نظام‌مند، اصل تحکیم خانواده، روش اکتشاف، قوانین خانواده